ONDERZOEK
Laudatio uitgesproken door prof. dr. Olga Van Oost
Beste rector, beste excellenties,
Beste collega’s,
Beste publiek,
Beste Dirk Braeckman,
Beste Stephan Vanfleteren,
Wat een eer om hier voor u allen te mogen staan! Wat een eer om vandaag de laudatio te mogen uitspreken voor Stephan Vanfleteren, en om dat hier te doen, tijdens Theater aan Zee, hét zomerse feest van theater, cultuur en mensen.
Dit eredoctoraat voor Stephan Vanfleteren is zo op zijn plaats. Ik vraag me zelfs af waaróm de universiteit er nog zo lang mee gewacht heeft.
Maar heeft u al eens écht naar zijn werk gekeken? Had u het geluk om de overzichtstentoonstelling ‘Present’ te zien, vorig jaar in het FOMU in Antwerpen? Of u kocht misschien de dikke catalogus? Ik heb hem gewogen, die catalogus. Meer dan drie kilo weegt hij. Een gewichtig boek dus. En dat meen ik. Geen boek om alleen maar de boekenkast of de salontafel mee te decoreren. Nee, dat zou zonde zijn. Dit is écht een zwaargewicht in alle betekenissen van het woord, een boek om in te kijken, te lezen én om te bestuderen.
In ‘Present’ ontdekt u hoe een jongeman, jaren geleden bedacht dat fotografie waarschijnlijk het beste beroep voor hem zou zijn. Door zijn dyslexie was een studie rechten of geneeskunde niet voor hem weggelegd, zo meende hij althans. Voor timmerman of loodgieter was hij mogelijk niet handig genoeg. Professionele tennisspeler of architect dan maar? Nee, ook niet.
Om te besluiten dat fotograaf of gigolo de enige resterende opties waren.
Maar gigolo was misschien wat te complex en moeilijk te combineren met de liefde van zijn leven, die hij toen al gevonden had. Fotograaf dan maar.
Ah, de humor en zelfrelativering: heerlijk! En of het echt zo gegaan is met die jongeman, daarnaar kunnen we gissen.
Maar toch! Was het een speling van het lot waardoor Vanfleteren naar de fotografie werd gedreven?
Ongetwijfeld.
Maar als u zijn werk bekijkt, kan u niet anders dan vaststellen dat er toch wel wat méér aan de hand is.
Velen hebben dat de afgelopen 30 jaar opgemerkt. Zoals schilder Paul Delvaux, die zijn potentieel zag, toen Stephan Vanfleteren in 1989 een foto maakte van hem en zijn geliefde Tam. Of enkele sleutelfiguren bij De Morgen die in hem geloofden en hem ruimte gaven. Samen met de beste journalisten maakte hij beklijvende reportages in Rwanda, India, NY, Mississippi, Boekarest, Kosovo, Libanon, Havana, Afghanistan, Congo… en ga zo maar door. Ook greep hij de kans om de kunst van het portretteren volop te ontwikkelen en op punt te stellen.
Gautier Platteau, uitgever en vriend van Stephan Vanfleteren – vroeg ik om Vanfleteren te beschrijven. Hij roemt hem om zijn generositeit en oprechte belangstelling in zijn onderwerpen. Hij zegt: “Stephan gaat all the way met altijd weer dat immense plichtbesef; de overtuiging dat hij de dingen en de mensen ‘moet’ fotograferen.”
Die totale toewijding herkent ook Patrick Allegaert, mijn dierbare collega van het Vlaams Museumoverleg, en voormalig artistiek leider van het museum dr. Guislain. Hij noemt Stephan: “een supertalent.”
Stephan Vanfleteren heeft de verbetenheid van de journalist om te documenteren en de waarheid aan het licht te brengen. Steeds onderweg, op zoek naar de ‘goede’ foto, en voortdurend werkend aan de ontwikkeling van zijn métier. Om een verschil te maken, en iets te betékenen. Hoe moeilijk dat ook is. Zoals toen die ene keer, wanneer hij meewerkte aan een reportage over Kosovaarse vluchtelingen en écht het gevoel had, en ik citeer, ‘iets waardevol [te hebben, OVO] gedaan voor mensen in nood’.
Stephan Vanfleteren, een ontdekkingsreiziger die de wereld verkende, maar langzamerhand tot het besef kwam dat ook in het kleine, “unieke België” (zijn woorden) zoveel bloot te leggen en te documenteren viel. Plekken en landschappen, zeker, maar bovenal mensen.
Portretten vaak van publieke figuren, maar ook van veel ‘anderen’. Mensen die niemand opmerkt, die in de schaduw leven of… gewoon willen léven. Het zijn zij die Stephan Vanfleteren fascineren en verwonderen. Van wie hij leert… Zoals van boer Theofiel, of van psychiatrische patiënten, de vissers die richting IJsland voeren, surfers.. Of wanneer hij zijn oprechte liefde betuigt voor het erfgoed van alledag, de fanfares en majorettes, en hij de schoonheid bewierookt die deze mensen samen creëren.
Het grootse laten zien in het kleine, dàt doet hij.
En wéér was er een tentoonstelling, opnieuw in het FOMU trouwens, die dit samenbracht: BELGICUM. Hiermee liet Stephan Vanfleteren zien dat hij niet alleen een ontdekkingsreiziger is maar ook steeds meer een kunstenaar.
Stephan Vanfleteren is een kúnstenaar voor wie, zo lijkt het wel, de leegte steeds meer ruimte inneemt in zijn werk.
Zo ook, hier bij ‘Zeevonk’, het beeld dat u nu ziet, de fantastische, fluorescerende dans van algen in de golven. Dit beeld maakte hij tijdens zijn ‘Coronawandelingen’, vorig jaar tussen maart en juni, toen de pandemie ons land overnam.
Er brak toen een tijd voor ons allen aan van afzondering, ziekte, verlies, eenzaamheid en leegte. Rauw en kil. Maar het was óók een periode van warmte en hoop.
Het is in moeilijke tijden dat we kunstenaars en denkers nodig hebben. Die ons gidsen. Die ons laten zien dat de leegte niet steeds gelijk hoeft te staan met verval en eindigheid. Nee, grote kunstenaars leren ons net om die leegte te omarmen. Ze doen ons inzien dat de schoonheid van het leven wel eens in dat grote niets zou kunnen liggen.
Ook dát doet deze kunstenaar.
Beste Stephan, laat me besluiten met mijn oprechte felicitaties voor dit eredoctoraat. Als geen ander beheerst u de taal van het beeld, én van het woord. Het is een erkenning voor uw werk en voor de Belgische fotografie in haar geheel.
Ik hoop van harte dat u en uw werk, uw visie en werkethos, vakkennis, gedrevenheid én kunstenaarschap met dit eredoctoraat nog meer zichtbaarheid en appreciatie zullen krijgen.
Proficiat!
Professor dr. Olga Van Oost, proxima Stephan Vanfleteren
3 augustus 2021
Oostende, Casino Kursaal tijdens Theater aan Zee