Frederik Willem de Klerk (1936-2021)

Frederik Willem de Klerk (1936-2021) was een Zuid-Afrikaans voormalig politicus. Hij werd in 1936 in Johannesburg geboren in een vooraanstaand politiek gezin. Hij behaalde zijn diploma rechten in 1958 aan de Universiteit van Potchefstroom en startte enkele jaren later een succesvol advocatenkantoor in de stad Vereeniging.¹ De Klerk was al in de jaren 1960 actief in de Nasionale Party van Suid-Afrika (NP). Vanaf 1972 vertegenwoordigde hij zijn thuisstad Vereeniging in het Parlement en onder president Botha bekleedde hij verschillende ministerposten. Toen Botha in februari 1989 aftrad als voorzitter van de NP, volgde de Klerk hem op. In september van datzelfde jaar werd hij ook verkozen tot president van Zuid-Afrika.²

De late jaren 1980 werden in Zuid-Afrika gekenmerkt door conflicten, instabiliteit en politiek geweld. Bij zijn aantreden als president kwam de Klerk aan het hoofd te staan van een land in volle crisis. Hij had op dat ogenblik een reputatie als conservatief: hij werd zowel door de leden van het ANC als door zijn eigen partijgenoten beschouwd als een fervent voorstander van apartheid. De Klerk zag echter in dat Zuid-Afrika onbestuurbaar dreigde te worden en besefte dat de beste optie was om het systeem van apartheid te ontmantelen vóór hij hiertoe (met geweld) gedwongen zou worden. ³ Op 2 februari 1990 hield hij in het parlement de traditionele openingstoespraak en deed daar een voor velen verrassende uitspraak: “The prohibition of the African National Congress, the Pan Africanist Congress, the South African Communist Party and a number of subsidiary organisations is being rescinded… the Government has taken a firm decision to release Mr. Nelson Mandela unconditionally.”⁴ Een week later was Mandela op vrije voeten.⁵

De Klerk voerde in de daaropvolgende jaren gestaag zijn plannen voor de afschaffing van de wettelijke basis van het apartheidssysteem uit. Hij trad in dialoog met verschillende zwarte leiders, waaronder Mandela. De NP en het ANC voerden intussen onderhandelingen. Die verliepen echter niet zonder slag of stoot. Tijdens de periode 1990-1994 blijft Zuid-Afrika geteisterd door geweld., onder andere tussen de Inkatha Freedom Party (IFP) en het ANC van Mandela. De Klerk ondernam weinig tegen het geweld maar bleef wel gestaag verder onderhandelen.⁶

In 1993 reikte de Vrije Universiteit Brussel een gezamenlijk eredoctoraat uit aan de Klerk en Mandela voor hun beider inzet voor een duurzame vrede en voor een maatschappij die steunt op wederzijds begrip en respect.⁷ De Klerk liet zich verontschuldigen voor de ceremonie; de Zuid-Afrikaanse ambassadeur M.L Te Water-Naudé nam in naam van De Klerk het ereteken in handen.⁸ De Klerk bedankte rector Robert Dejaegere achteraf voor diens “wyse woorden oor demokrasie en veral [sy] verwysing na die wenslikheid dat deelnemers aan hierdie proses in Suid-Afrika, bewus moet wees van die noodsaak om verskille te oorbrug.”⁹ Een week later kende het Nobelprijscomité de Nobelprijs voor de Vrede aan de Klerk en Mandela toe.

Toen in 1994 voor het eerst democratische verkiezingen werden gehouden, werd het ANC de grootste partij. Nelson Mandela werd verkozen tot president en de Klerk was van 1994 tot 1996 Adjunkpresident in de regering van nationale eenheid. Van 1996 tot 1997 was hij oppositieleider, waarna hij aankondigde zich terug te trekken uit de politiek.¹⁰

De Klerk is geen onbesproken figuur. Reeds in 1993 bij het ontvangen van de Nobelprijs waren er gemengde gevoelens onder de Zuid-Afrikaanse bevolking. De slachtoffers onder de zwarte bevolking vonden dat hij de prijs niet verdiende, terwijl de conservatieve witte bevolking de Klerk als een verrader beschouwde omdat hij de apartheid wilde afschaffen. Ook na zijn politieke carrière bleef hij bepaalde aspecten van het apartheidssysteem verdedigen. Hij weigerde te erkennen dat het apartheidssysteem misdaden tegen de mensheid beging.¹¹

Frederik Willem de Klerk overleed op 11 november 2021 aan de gevolgen van kanker.

Voetnoten

1. “F.W. de Klerk”, in: Encyclopedia Britannica, 14 maart 2021, online geraadpleegd via https://www.britannica.com/biography/F-W-de-Klerk op 21 maart 2021.^↥
2. “Frederik Willem de Klerk”, in: South African History Online, 2009, online geraadpleegd via https://www.sahistory.org.za/people/frederik-willem-de-klerk op 21 maart 2021.^↥
3. ADEBAJO (Adekeye) (ed.). Africa’s Peacemakers. Nobel Peace Laureates of African Descent. London, Zed Books, 2014, p. 180.^↥
4. WALDMEIR (Patti). Anatomy of a Miracle. The End of Apartheid and the Birth of the New South Africa. New Brunswick/New Jersey/London, Rutgers University Press, 2001, p. 128.^↥
5. MALAM (John). The Release of Nelson Mandela. 11 February 1990. London, Cherrytree Books, 2002, p. 25.^↥
6. ADEBAJO (Adekeye) (ed.). Africa’s Peacemakers. Nobel Peace Laureates of African Descent. London, Zed Books, 2014, p. 187-198.^↥
7. PERSB00838; “Eredoctoraat voor F.W. De Klerk en N.R. Mandela”, in: VUB Magazine, jg. 8, nr. 26, december 1993, p. 37^↥
8. Brief van F.W. De Klerk aan Robert Dejaegere, 8 oktober 1993; PERSB00838; “Eredoctoraat voor F.W. De Klerk en N.R. Mandela”, in: VUB Magazine, jg. 8, nr. 26, december 1993, p. 38.^↥
9. Brief van F.W. De Klerk aan Robert Dejaegere, 2 november 1993.^↥
10. “F.W. de Klerk”, in: Encyclopedia Britannica, 14 maart 2021, online geraadpleegd via https://www.britannica.com/biography/F-W-de-Klerk op 21 maart 2021.^↥
11. ADEBAJO (Adekeye) (ed.). Africa’s Peacemakers. Nobel Peace Laureates of African Descent. London, Zed Books, 2014, p. 201- 203; YOUNG, N., ‘A misguided attempt by FW de Klerk to reframe apartheid’s impact damages his legacy’, https://qz.com/africa/1808502/south-africa-fw-de-klerk-tried-to-reframe-apartheids-impact/, 26 februari 2020. Geraadpleegd op 9 december 2021. MELDRUM, A., ‘De Klerk’s death sparks debate over his role in apartheid’, https://apnews.com/article/business-africa-race-and-ethnicity-racial-injustice-south-africa-50f9c2968329e86da4f4bb14372c801b, 19 november 2021. Geraadpleegd op 9 december 2021.^↥

Deze pagina werd voor het laatst geüpdatet op 17 december 2021.