Onderwerpen voor verhandelingen: NCZ

CAVA verzamelt de archieven van heel wat vrijzinnige organisaties en personen. Een aantal daarvan heeft ook banden met de VUB, een belangrijke speler in de vrijzinnige erfgoedgemeenschap. Behalve archieven heeft CAVA een eigen kleine bibliotheek met basiswerken over vrijzinnigheid in ons land, Europa en de VS en een reeks vrijzinnige tijdschriften. Onze collectie- en onderzoeksmedewerkers zijn een eerste aanspreekpunt voor al wie haar of zijn kennis wil verdiepen in thema’s als de scheiding van Kerk en Staat, de ontwikkeling van georganiseerde vrijzinnigheid in al zijn verscheidenheid, de standpunten die niet-gelovigen innamen in ethische vraagstukken, …

Een bijzonder onderwerp in de geschiedenis van de vrijzinnigheid is de zogenaamde ‘niet-confessionele zedenleer’, ook wel gekend als de ‘lessen moraal’, waarover de CAVA-collectie heel wat materiaal bevat voor de periode na 1945. Het zogenaamde Schoolpact (1958) en de Schoolpactwet (1959) stelden het verplicht voor openbare scholen om naast erkende religies ook een niet-confessioneel levensbeschouwelijk vak aan te bieden aan leerlingen. Over deze wetgeving, de context waarin ze tot stand kwam en de gevolgen die ze had, evenals over de (voor)geschiedenis van het vak, is al een en ander geschreven.[1]

We zoeken daarom niet zo zeer meer naar mijlpalen in de wetgeving of een institutionele geschiedenis, maar wel naar een geschiedenis van onderop, van de klaspraktijk en het persoonlijke verhaal van opeenvolgende generaties leerkrachten ‘moraal’ tot op vandaag. Zo willen we weten welke inhoud zij gaven aan ‘hun’ vak, welke materialen zij gebruikten en maakten en hoe ze zelf dachten over de rol van hun vak binnen het (officieel) onderwijs. Door vele artikels in tijdschriften als het Vrije Woord, Samenspel, de Fakkeltjeskrant, Prik of Mores, heeft CAVA een sterke basis aan bronnen om dit beeld te schetsen vanuit de basis van de vrijzinnige beweging zelf.

Er zijn verschillende bronnenreeksen, technieken en insteken denkbaar voor studenten die een verhandeling zouden willen wijden aan de (lespraktijk van) ncz. Deze benaderingen kunnen ook gecombineerd worden:

• Je kan nagaan in (grotendeels gedigitaliseerde) tijdschriften, gericht op leerkrachten zedenleer of op leerlingen (bijv. De Moralist, Mores, Aktualiteit, Prik, Vrij Uit, Vrij, Bladerklad, Fakkeltjeskrant, Hupki, ...) of in tijdschriften meer algemeen op de vrijzinnige gemeenschap gericht (bijv. Het Vrije Woord) hoe ncz aan bod kwam en wat we eruit leren over invulling/discussies rond het vak. (zoekwoorden ncz, zede(n)leer, moraal, moralist…). Deze tijdschriften zijn voorlopig niet online maar wel digitaal doorzoekbaar op een computer in de CAVA-leeszaal.
• Je kan ‘de boer op’ en interviews gaan afnemen met leerkrachten, bij voorkeur van verschillende generaties. CAVA kan een aantal contactpersonen aanbrengen, maar het staat studenten uiteraard vrij om bijvoorbeeld hun eigen oud-leraars zedenleer te bevragen. Ook (oud-)inspecteurs zijn belangrijke gesprekspartners.
• Je kan de debatten analyseren zoals die gevoerd werden in bijeenkomsten zoals de ‘Staten-Generaals van de Vrijzinnigheid’. Dergelijke bijeenkomsten vonden plaats in 1985, 1993, 1998 en 2009. Ncz en het oprichten van een ‘kwaliteitsorgaan’ (inspectie en aanduiden leerkrachten – RIBZ, 1993 en RIKZ.Z sinds 2019) werd er vaak bediscussieerd. De verslagen en soms ook voorbereidende discussienota’s van deze Staten-Generaals worden bij CAVA bewaard.
• Doornemen van het archief van een leerkracht en/of een inspecteur en analyse van thema’s, aanpak, bronnen, …
• De geschiedenis schrijven van een organisatie (bijv. de Oudervereniging voor de Moraal) of van een tijdschrift.

Is je nieuwsgierigheid geprikkeld? Wil je meer weten? Neem dan zeker contact op of maak een afspraak voor in de leeszaal, waar je eventueel een paar boeken of tijdschriften kan doorbladeren.