August Vermeylen

150 jaar August Vermeylen

August Vermeylen en de Brusselse universiteit

Op 12 mei 2022 is het 150 jaar geleden dat August Vermeylen (1872-1945) geboren werd. Vermeylen wordt wellicht het vaakst herinnerd als bezieler van het literaire avant-gardetijdschrift Van nu en straks (1893-1894; 1896-1901), als eerste rector van de vernederlandste universiteit van Gent (1930) of van gevleugelde uitspraken zoals ‘Wij willen Vlamingen zijn, om Europeeërs te worden’. Maar Vermeylen begon zijn academische carrière in 1890 in Brussel, als student aan de Université Libre de Bruxelles. Hij behoorde er tot de groep Nederlandstalige alumni die eind negentiende eeuw al pleitten voor een volwaardig Nederlandstalig academisch onderwijs. Zelf schreef hij zijn proefschrift voor de aggregratie (lesbekwaamheid) in 1899 dan ook in het Nederlands.

Vermeylen was, naast deze ernstige bezigheden, ook betrokken bij de Vlaamse Vooruitstrevende Studentenkring Brussel (met de bekende slagzin Geen Taal, Geen Vrijheid, die later ook als naam van de vereniging zou fungeren) en nam actief deel aan het vrolijke en aan het contestatieve studentenleven.¹ Na verdere studies in Berlijn en Wenen vond Vermeylen de weg terug naar de Brusselse universiteit, waar hij tussen 1901 en 1923 geschiedenis van de Nederlandse letterkunde en kunstgeschiedenis doceerde en zich zou inzetten voor de oprichting van de sectie Germaanse filologie (1910).

Vermeylen bij CAVA

CAVA bewaart, behalve recent archief, ook materiaal van voor het ontstaan van de VUB, met betrekking tot het Nederlandstalige studentenleven aan de ULB. Sommige van die stukken gaan terug tot de negentiende eeuw, waaronder het waardevolle Guldenboek van de Vlaamse Vooruitstrevende Studentenkring Brussel (Geen Taal, Geen Vrijheid).² Het is daar dat we enkele sporen terugvinden van Vermeylens betrokkenheid bij het Brusselse studentenleven en van de bezielende invloed die hij als jonge prof uitoefende op de studenten van Geen Taal, zoals bijvoorbeeld op deze bladzijde uit 1904-1905 blijkt.

^{Vermelding van Vermeylen als erevoorzitter in het algemeen verslag van het academiejaar 1904/05 (Guldenboek)}

Verder vinden we in het archief van de oudledenbond van zijn vroegere studentenkring Geen Taal Geen Vrijheid een mooie brief van August Vermeylen als reactie op zijn voordracht als erevoorzitter van deze bond. Vermeylen aanvaardt de eer met veel plezier.³

BSG1400_2: Brief van August Vermeylen aan Mazereel, 10 november 1934

^{Brief van August Vermeylen aan Georges Mazereel als reactie op zijn voordracht als erevoorzitter, 10 november 1934 (BSG1400_2).}

^{Klik hier voor de transcriptie van de brief.}

Vermeylen na Vermeylen

Vermeylens naam en faam als voorvechter van het Nederlandstalige culturele leven én van de vrijzinnigheid laat ook na zijn dood belangrijke sporen na. Twee vrijzinnige organisaties die een belangrijke rol zullen spelen in het Nederlandstalige vrijzinnige verenigingsleven na de Tweede Wereldoorlog krijgen zijn naam en eren zijn erfenis: het Vermeylenfonds (1945) en de Vermeylenkring (1954). Het Vermeylenfonds, waarvan het archief bij Amsab-ISG bewaard wordt, duikt bij CAVA onder andere op in het archief van de Unie Vrijzinnige Verenigingen, de koepelorganisatie van de georganiseerde vrijzinnigheid die in 1971 van start ging. Het fonds, toen onder leiding van de eerste VUB-rector Aloïs Gerlo, was betrokken bij de aanloopfase van deze koepelvereniging tussen 1965 en 1971, hoewel het pas in 1980 formeel lid zou worden. Het Vermeylenfonds werd ook een van de stichters van de zendgemachtigde vereniging Het Vrije Woord, die vanaf 1980 de vrijzinnige gastprogramma’s op de openbare omroep verzorgde.

De VUB heeft haar oud-hoogleraar een aantal keren herdacht, bijvoorbeeld in 1972, honderd jaar na Vermeylens geboorte. Van de toen georganiseerde tentoonstelling bewaart CAVA onder andere de openingstoespraak. De al genoemde VUB-rector Aloïs Gerlo volgde college bij Vermeylen aan de Gentse universiteit en getuigde met veel lof over diens lessen en uitstraling.⁴ Gerlo bezorgde in 1979 bovendien een uitgave van een collegetekst van Vermeylen: Van Dante tot Dostojevski. Een overzicht van de Europese literatuur.⁵ CAVA’s voorloper, het Vrijzinnig Studie-, Archief- en Documentatiecentrum Karel Cuypers, koos Vermeylen in 1990 uit als een van de 'prominente vrijzinnigen’ voor zijn monografieënreeks.⁶

Vandaag onderzoekt VUB-professor Hans Vandevoorde leven en werk van August Vermeylen.⁷ In 2019 bracht hij onder andere een kritische editie uit van de dagboeken van Vermeylen, samen met historicus Ruben Mantels.⁸ Voor Le Maitron. Dictionnaire biographique du mouvement ouvrier en Belgique (DBMOB) stelde Vandevoorde een gedetailleerde biografische notitie samen.⁹

Naar aanleiding van 150 jaar August Vermeylen gaf Hans Vandevoorde een lezing over Vermeylen en tijdgenoot Herman Teirlinck (ook ooit student aan de ULB) in het Teirlinckhuis op 15 mei 2022.¹⁰

Voetnoten

Zie onder andere de correspondentie met Emmanuel De Bom in Van Dijck, Leen, Jean-Paul Lissens, and Toon Saldien. Het Ontstaan Van Van Nu En Straks: Een Brieveneditie 1890-1894. Antwerpen: Centrum voor de studie van het Vlaamse cultuurleven, 1988; Frank Scheelings, ‘Het ontstaan van het principe van Vrij Onderzoek’, www.vrijonderzoek.be/onze-geschiedenis (geraadpleegd op 5 mei 2022).^↥
Het Guldenboek is erkend door Vlaanderen als Topstuk; zie de notitie in de Topstukkendatabank. Zie verder Frank Scheelings, ‘Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven’, in: Arduin, 23, jg. 12 , 2018, p. 34-37; Frank Scheelings, ‘Studentenkringen op weg naar de eeuwigheid – een woordje van uw archivaris’, in: De Moeial, 2010; Tot nut van het algemeen. Het academisch erfgoed in Vlaanderen. Een landschapstekening. VLIR, 2020, p. 24. ^↥
BE CAVA BSG1400_2: Brief van August Vermeylen aan Georges Mazereel als reactie op zijn voordracht als erevoorzitter, 10 november 1934.^↥
Gerlo, Aloïs. ‘August Vermeylententoonstelling. Vrije Universiteit Brussel’, in: Ons Erfdeel, 1972, jg. 15, p. 140-141 (geraadpleegd op 4 mei 2022). ^↥
Gerlo, Aloïs, Maarten Thijs, August Vermeylen. Van Dante Tot Dostojevski: Een Overzicht Van De Europese Literatuur. Naar een college van August Vermeylen). Studiereeks van het Tijdschrift van de Vrije Universiteit Brussel, 1979.^↥
Vervliet, Raymond. August Vermeylen 1872-1945: leven en werk. Brussel: Vrijzinnig studie-, archief- en documentatiecentrum Karel Cuypers, 1990.^↥
researchportal.vub.be/en/persons/hans-vandevoorde/publications/↥
'Ik denk nog het best met een pen in de hand': het dagboek 1939-1944 van August Vermeylen, bezorgd door Ruben Mantels en Hans Vandevoorde; met medewerking van Janna Aerts (Gent: KANTL 2019).^↥
Vandevoorde, Hans. ‘VERMEYLEN August’, in: Le Maitron. Dictionnaire biographique du mouvement ouvrier en Belgique , maitron.fr/spip.php?article238789 (geraadpleegd op 3 mei 2022)^↥
www.huisvanhermanteirlinck.be/2022/04/12/teirlinck-tijdgenoot-august-vermeylen/ (geraadpleegd op 3 mei 2022)^↥

150 jaar August Vermeylen