Laudatio Chico Mendes

Laudatio Francisco Alvares 'Chico' Mendes Filho (postuum)

Prof. Dr. S. Loccufier
Rector

Aan de universiteit en de wetenschapsbeoefening in het algemeen wordt al te dikwijls verweten, zich op te sluiten in een ivoren toren en weinig voeling te hebben met de politieke en maatschappelijke realiteit. De wetenschap heeft een belangrijke, ja essentiële bijdrage geleverd tot een betere kennis van de biosfeer en van de interacties tussen de mensheid en haar omgeving. De grote bezorgdheid die momenteel in alle geledingen van de maatschappij wordt geuit over de voortschrijdende wereldschaal, toont aan dat louter wetenschappelijk inzicht onvoldoende is om de logge besluitvormingsprocessen op nationaal en internationaal niveau in beweging te brengen. Verontrustende fenomenen als de verontreiniging van zeeën en oceanen, de verstoring van atmosferische en klimatologische processen door grootschalige emissies van diverse polluenten, de toenemende ontbossing en verwoestijning in tropische gebieden, de aantasting van de ozonlaag, de massale produktie van giftig afval waar niemand nog blijf mee weet, al deze ekologische bedreigingen waarvoor vooraanstaande wetenschapslui reeds sinds tientallen jaren de publieke opinie en de beleidsverantwoordelijken waarschuwen, komen nu in een stroomversnelling terecht. Sommige hebben reeds een punt van onomkeerbaarheid bereikt. De publieke opinie vraagt zich terecht af waarom onze politieke en ekonomische verantwoordelijken niet eerder hebben gereageerd en nog steeds kostbare tijd blijven verspillen door zinloze achterhoedegevechten tegen noodzakelijke veranderingen in onze manier van leven en produceren, in de manier waarop onze maatschappij zich "ontwikkelt" en "groeit".

De feiten waarmee de internationale gemeenschap nu wordt gekonfronteerd werden reeds jaren geleden door de wetenschap voorspeld. Doch de politiek en de ekonomie reageerden niet, en reageren nu slechts op een manier die men op angelsaksische wijze zou kwalificeren als "too little, too late"...

Reeds in het begin van de jaren ’70 waarschuwden biologen, ekologen, hydrologen voor de dramatische gevolgen van de vernietiging van het tropisch regenwoud in Azië, Afrika en Zuid-Amerika, en meer in het bijzonder in het Amazonegebied, de groene long van de planeet. Doch hun waarschuwingen waren kreten in de woestijn. Onverstoorbaar en onverantwoordelijk bleven nationale regeringen in Noord en Zuid, internationale organisaties en financiële instellingen, multinationale ondernemingen en kleine ondernemers aktiviteiten plannen, financieren en ontwikkelen die op zeer korte tijd hebben geleid tot het onherroepelijk verlies van enorme woudoppervlakten met een uitzonderlijke diversiteit aan dieren- en plantensoorten, genetische hulpbronnen die voorgoed voor de mensheid verloren zijn.

Deze verwoesting van het tropisch regenwoud was niet alleen een ekologische ramp, maar ook en vooral de oorzaak van groot onrecht en grote ellende voor kwetsbare bevolkingsgroepen die sinds eeuwen, zelfs millennia, in evenwicht met het woud leefden en volledig van zijn natuurlijke rijkdommen afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud. Het tragische lot van de Indianenstammen van Amazonië is reeds voldoende gekend. Minder gekend doch niet minder tragisch is het lot van de seringueiros, de kleine onafhankelijke rubbertappers die leven van het verzamelen van natuurrubber in het Amazonewoud. Ook zij moesten wijken voor de pletwals van de zogeheten "ontwikkeling" en "ekonomische ontsluiting" van het Amazonewoud.

We are gathered here today to pay tribute to the leader of the seringueiros. Chico Mendes, who was brutally murdered because of his struggle for the recognition of the rights of the peoples of the forest and for the conservation of the natural forest environment on which they all depend for their livelihood. By awarding a posthumous honorary doctorate to Chico Mendes, the V.U.B. wishes to honour this brave man and the noble cause for which he stood and lost his life. By his unwavering dedication and self-sacrifice, Chico Mendes perhaps achieved more for the conservation of the Amazon forest than the countless scientific publications which for years have alerted us to the vital importance of this unique ecosystem. It is therefore a gesture of humility for a university, for a scientific institution like ours, to grant to this man, who never had the benefit of formal education, a special distinction which is usually awarded to persons who have distinguished themselves by their academic achievements.

By his mere charisma, leadership, and sincere personal dedication, Chico Mendes succeeded in organizing a neglected community to defend its rights and the integrity of its environment. In 1977, together with other rubber tappers, he established the first seringueiros trade union. In 1985, he led the first march of seringueiros to the Brazilian capital, Brasilia. He then united his efforts with those of a coalition of environmental and human rights groups in the United States who supported the rubber tappers' campaign and helped to publicize it in the international media. In 1987, he convinced the Inter-American Development Bank and World Bank to suspend their financial support for destructive projects in Amazonia. As a result of this international pressure, the Brazilian government initiated some first modest efforts to reconcile economic development with the conservation of the rainforest, by creating "extractive reserves" where the traditional economic activities of rubber tappers and other inhabitants of the forest are justly valued and legally protected. Unfortunately, Chico was not able to rejoice long in this hard-earned success, for on December 22 of last year he was ruthlessly murdered by powerful interests who saw him as a direct threat.

The V.U.B. hopes that its symbolic gesture will encourage those who are continuing Chico's struggle and contribute to their efforts. However, we wish to do more than provide mere moral support. I am glad to be able to announce that many leading personalities in the academic, political and social field have joined me in sponsoring the establishment of a Belgian support committee for the Chico Mendes Foundation, which will provide financial as well as moral support to those working for the conservation of the tropical rainforest. Some of Belgium's most talented musicians have volunteered to contribute to this initiative through a benefit concert dedicated to the memory of Chico Mendes which they will give at our university on 26 November.

We regret that Chico Mendes' widow, Ilzamar Mendes, could not be with us today. But we are happy to welcome Dr Mary Helena Allegretti of the Institute for Amazonian Studies, who, as an anthropologist, has worked with Chico Mendes and with the seringueiros to promote the concept of extractive reserves. She has kindly agreed to accept the award on their behalf and to convey our tribute to Ilzamar Mendes and to Chico's colleagues and associates.